Wczoraj w Berlinie odbyły się konsultacje polsko- niemieckie na szczeblu rządowym. Marta Cienkowska ministra kultury i dziedzictwa narodowego przekazała stronie niemieckiej dziewięć wniosków restytucyjnych. Dotyczą one 35 obiektów odnalezionych na terenie Niemiec.
Polska odzyskuje od Niemiec bezcenne, polsko-krzyżackie archiwa, zrabowane podczas wojny. Do Polski wraca też głowa świętego Jakuba Starszego – fragment rzeźby z XIV w., skradziona już po wojnie. To przełom w toczonych od 1948 r. rozmowach o zwrocie zrabowanych dzieł. Najstarszym odzyskanym dokumentem jest przywilej protekcyjny dla Zakonu Niemieckiego wydany przez papieża Innocentego III w 1215 roku. Najmłodszym – list żelazny króla Kazimierza IV Jagiellończyka z 1466 roku dla wielkiego mistrza zakonu udającego się na rokowania pokojowe. W większości dokumenty dotyczą nadań ziemskich i przywilejów nadawanych zakonowi przez polskich książąt dzielnicowych, począwszy od Konrada Mazowieckiego, który sprowadził zakon na ziemie polskie w 1226 r. Liczną grupę stanowią też dokumenty protekcyjne, wydawane przez kolejnych papieży (Grzegorza IX, Aleksandra IV, Urbana IV, Benedykta XII, Klemensa VI, Aleksandra V, Marcina V, Jana XXI), cesarzy (Fryderyka II i Rudolfa I), a także władców z dynastii Luksemburskiej (Jana, Karola IV i Zygmunta) oraz królów polskich (Władysława IV Łokietka i Kazimierza Wielkiego), takie jak:
nadanie przez Konrada, księcia mazowieckiego i kujawskiego zakonowi krzyżackiemu ziemi chełmińskiej i wsi Orłowo na Kujawach z 23 kwietnia 1228 r.;
dokument wydany przez papieża Aleksandra IV, w którym wzywa zakon krzyżacki do walki z Tatarami w przymierzu z władcami sąsiednich krajów z 17 grudnia 1259 r.;
zawarcie przymierza w Brodnicy w styczniu 1326 r. przez Wacława, księcia mazowieckiego z zakonem krzyżackim;
dokument z 14 czerwca 1349 r., w którym Kazimierz, król polski, wytycza granicę z zakonem krzyżackim;
traktat pokoju polsko-krzyżackiego z 27 września 1422 r. zawarty nad jeziorem Mełno.
74 dokumenty polsko-krzyżackie dotarły do Pruskiego Archiwum Państwowego w Królewcu 18 stycznia 1941 r. Ostatecznie trafiły do Berlina, do zbiorów Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz.
Odzyskanie dokumentów
Podejmowane od 1948 r. próby odzyskania dokumentów, mimo zaangażowania w 1992 r. Biura Pełnomocnika Rządu ds. Polskiego Dziedzictwa Kulturalnego za Granicą, a w latach 2005-2007 Komisji Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu w Szczecinie, nie przyniosły rezultatów. W listopadzie 2022 r. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego po raz pierwszy przekazało do Geheimes Staatsarchiv Preußischer Kulturbesitz kompleksowo opracowany wniosek restytucyjny z dokumentacją z okresu grabieży. Został on ponowiony za pośrednictwem Ambasady RP w Berlinie w październiku 2023 r. Wniosek był przedmiotem wielokrotnych rozmów zarówno na poziomie roboczym, jak i na poziomie kierownictwa resortu kultury.
Głowa św. Jakuba Starszego z Zamku w Malborku
Fragment gotyckiej rzeźby z ok. 1340 r. pochodzi z południowej ściany kościoła Najświętszej Marii Panny na Zamku Wysokim w Malborku. Głowa św. Jakuba Starszego należała do galerii ustawionych na konsolach figur, które w lutym 1945 r. zostały rozbite na kawałki podczas ostrzału artyleryjskiego zamku przez Armię Czerwoną. Oderwana od korpusu głowa została nielegalnie wywieziona z Polski ok. 1957 r. i rok później zakupiona do zbiorów Germanisches Nationalmuseum w Norymberdze. Proweniencja obiektu oraz informacja o zachowanym w Muzeum Zamkowym w Malborku jej korpusie była znana. Świadczą o tym katalog zbiorów muzeum w Norymberdze, jak również noty w katalogach wystaw innych niemieckich muzeów, na których eksponowano rzeźbę. Powrót głowy św. Jakuba Starszego z Niemiec umożliwi scalenie rzeźby i eksponowanie jej we wnętrzach Zamku w Malborku.
