Nie zawsze trzeba zwracać do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych emeryturę lub rentę należną za miesiąc, w którym świadczeniobiorca zmarł. Wątpliwości nie ma, jeśli listonosz przyniósł świadczenia, gdy uprawniony jeszcze żył. Jest to wypłata należna za dany miesiąc. Po śmierci emeryta czy rencisty, listonosz nie powinien już wypłacać świadczenia domownikom, tylko zwrócić je do ZUS. Jeśli rodzina podjęłaby takie świadczenia, to będzie musiała je zwrócić jako nienależnie pobrane. ZUS w takiej sytuacji ustali nadpłatę i będzie dochodził zwrotu wypłaconej kwoty. Jeżeli świadczenie było należne zmarłemu — ZUS wypłaci je osobie uprawnionej, o ile złoży ona wniosek o jego wypłatę. Gdy emerytura lub renta przekazywane są na rachunek bankowy, zwrócić trzeba te świadczenia, które zostały wypłacone za miesiące następne po miesiącu, w którym zmarł świadczeniobiorca.
Prawo do emerytury czy renty ustaje wraz ze śmiercią osoby uprawnionej. Jeśli zmarła ona przed terminem płatności świadczenia i istnieje możliwość jego wstrzymania, to ZUS przestaje przekazywać pieniądze od miesiąca śmierci. Jeśli nie było to możliwe, wstrzymanie wypłaty świadczenia następuje w kolejnym miesiącu. W sytuacji, gdy ZUS wstrzymał wypłatę w tym samym miesiącu, w którym nastąpił zgon, to uprawniony członek rodziny może złożyć wniosek o wypłatę świadczenia niezrealizowanego. Prawo do niezrealizowanych świadczeń mają w pierwszej kolejności – mąż, żona lub dzieci zmarłego, jeśli prowadziły z nim wspólne gospodarstwo domowe, w drugiej – małżonek i dzieci, z którymi zmarły nie prowadził gospodarstwa domowego, a w trzeciej – inni członkowie rodziny uprawnieni do renty rodzinnej lub ci, na których utrzymaniu pozostawała osoba zmarła, w razie braku wymienionych wyżej małżonka i dzieci. Niezrealizowane świadczenie to takie, do którego zmarła osoba była uprawniona przed śmiercią, ale go nie pobrała lub nie zostało ono jej wypłacone. Jeżeli np. ktoś zmarł 1 lipca i ZUS nie wypłacił świadczenia, bo otrzymał informację o zgonie, to niezrealizowaną emeryturę może wypłacić członkom rodziny – ale wyłącznie na ich wniosek.
Niezrealizowane świadczenie to również takie, gdy osoba złożyła wniosek o emeryturę lub rentę i zmarła, zanim ZUS przyznał świadczenie. Podobnie jest, gdy złożyła wniosek o ponowne ustalenie wysokości emerytury lub renty, ale przed rozpatrzeniem tego wniosku zmarła.
Wniosek o niezrealizowane świadczenie (druk ENS) należy złożyć przed upływem 12 miesięcy od dnia śmierci osoby, której ono przysługiwało. Dokumenty, na podstawie których ZUS ustali uprawnienia do niezrealizowanych świadczeń, to np. odpis aktu zgonu, odpis aktu małżeństwa, odpis aktu urodzenia, a także te, które potwierdzają prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego lub przyczyniania się do utrzymywania osoby zmarłej.
Niezrealizowane świadczenie to przychód osoby, której ZUS je wypłaci. Dlatego ze świadczenia potrąci podatek, odprowadzi go do urzędu skarbowego, a po zakończeniu roku prześle informację o przychodach z innych źródeł oraz o dochodach i pobranych zaliczkach na podatek dochodowy – PIT 11.